لاهه و خودزنی آمریکا؟!

آمریکا به دفعات از این عهدنامه مودت استفاده و بارها به دادگاه لاهه مراجعه و سعی داشت اقدامات ایران را بر اساس همین عهدنامه محکوم و حکم بگیرد اما موفق نشد! اما این بار در قدم اول و با صرف صدور رأی موقت مبنی بر تأکید بر صلاحیت دادگاه آن چنان دولت ترامپ به انفعال افتاده که تا این لحظه آمریکا در صدد فسخ عهدنامه مودت با ایران و خروج از کنوانسیون۱۹۶۱ وین در ارتباط با روابط دیپلماتیک برامده است! که اخیراً دولت خودگردان فلسطین بابت انتقال سفارت آمریکا به اورشلیم با توسل به آن از آمریکا شکایت کرده بود و آمریکا از آن خارج ولی تاثیری بر روند این شکایت فلسطینی‌ها نگذاشته است! هم‌چنین بولتون اعلام کرده است که آمریکا از سازوکار حل اختلاف دادگاه لاهه و همه موافقتنامه‌های مربوط به دیوان بین‌المللی خارج می‌شود و البته این امر بی‌سابقه نیست و بعد از خروج آمریکا از معاهده پاریس، شورای حقوق بشر، برجام، نفتا و آخرین مورد آن نیز تهدید آمریکا به خروج از دیوان لاهه در صورت بررسی اقدامات سربازانش در افغانستان به عنوان جنایتکاران جنگی است.

ایران در طرح شکایت خود در لاهه یک استراتژی دولایه داشت: اول از منظر شکلی می‌خواست هزینه خروج آمریکا از برجام را برای سیاست خارجی آمریکا و دولت ترامپ سنگین و هزینه زا کند و از قبل آن اردوگاه طرفدارانش در برجام را نیز تقویت کند. و از منظر محتوایی به یک سطح حداقلی از فوائد برجام برای رونق اقتصادی برخوردار گردد. در این بستر ایران از دادگاه لاهه می‌خواست: ۱- امریکا مانع روابط تجاری کشورهای دیگر با ایران نشود، ۲- دیوان به سایر حوزه‌های مهم از جمله فروش هواپیما و اجرای سفارش‌هایی که تاکنون صورت پذیرفته نیز بپردازد، ۳- عدم مشروعیت تحریم‌های ثانویه آمریکا علیه ایران از منظر حقوقی را تأیید کند، زیرا این تحریم‌ها دامنه فراسرزمینی داشته و هدف آن‌ها اثرگذاری مستقیم بر نحوه چینش روابط خارجی دولت‌های حاکم و مستقل است و این نقض اصل بنیادین عدم مداخله به نحو مصرح در منشور ملل متحد است. 

اما دیوان به یک تصمیم حداقلی اما اساسی رسید و این‌که این اقدام دیوان لاهه به لحاظ حقوقی، جنبه الزامات انسانی را نشانه گرفته که هم آمریکا را در تیررس افکار عمومی قرار داده و هم مظلومیتی مستتر برای ایران و پناه بردنش به دیوان رقم زده است. و این نشان از آن دارد که تصمیمات آمریکا برای اعمال تحریم‌ها با آثار غیرقابل جبرانی برای مردم ایران اتخاذ شده که طی این حکم موقت باید متوقف شود. این یک برگ برنده مهم و بی‌نظیر در زمینه حقوقی و سیاسی و دارای برد در میان افکار عمومی است. یعنی رأی صادر شده محدوده مشخص، معقول و محکمه‌پسندی که وجاهت داشته و حمایت افکار عمومی را نیز به دنبال دارد در برگرفته و در رابطه با مسائل مهمی هم‌چون کشاورزی برای تأمین غذای مردم ایران، ملزومات دارویی شهروندان، حوزه هواپیمایی و ادوات آن و هم‌چنین مناسبات بانکی و … سیاست اعمال تحریم آمریکا را به چالش کشیده است.

اگر چه پمپئو وزیر خارجه آمریکا تحت فشار سیاسی رأی دیوان بین‌المللی دادگستری در لاهه و جو جهانی ایجاد شده به نفع ایران، تأکید کرد که انتقال دارو، تجهیزات پزشکی، محصولات کشاورزی و تجهیزات مربوط به ایمنی پرواز از حوزه شمول تحریم‌های آمریکا مستثنی بوده و خزانه‌داری آمریکا انتقال این اقلام به ایران را تضمین خواهد کرد. البته دارو هیچ موقع در تحریم‌ها نبوده اما آمریکا با اقدامات ایذایی عملاً امکان صادرات دارو به ایران را سلب می‌کرد. آمریکای ترامپ کشوری است که به صراحت نه تنها به تهدید طرف‌های تجاری ایران می‌پردازد تا رابطه تجاری خویش را با ایران قطع کنند بلکه به تهدید سازمان‌های بین‌المللی دست می‌زند تا خواست‌های خود را تحمیل کند و از چنین کشور انتظاری جز رفتار قلدرمآبانه و یک‌جانبه گرایانه نمی‌رود و به وعده‌هایش اطمینانی نیست اما حداقل تأثیر این رأی موقت این است که خوشبختانه از این پس هرگونه خلف وعده و کارشکنی آمریکا در این زمینه‌ها زیر ذره‌بین نظارت بین‌المللی خواهد رفت و آمریکا مانند گذشته نمی‌تواند یکه‌تازی کند!